کاردرمانی چیست؟ پرسشی که شاید پاسخ کمی طولانی داشته باشد. شنیدن نام کاردرمانی تصورهای مختلفی را برای افراد بوجود می آورد که شاید بارزترین آن تصوری مبهم و بدون نتیجه ی صحیح است.
بسیاری فکر می کنند کار درمانی رشته ای مرتبط با پیدا کردن کار و شغل است، عده ای آن را با کاردانی اشتباه می گیرند، برخی گمان می کنند کاردرمان مشکلات شغلی را درمان می کند! و بسیاری تصورات غلط دیگر که کاردرمانگرها معمولا با آنها مواجه می شوند.
البته بسیاری از این تصورات غلط مرتبط با معادل فارسی است که برای این رشته انتخاب شده است. در واقع شاید نتوان معادل مناسبی جایگزین کرد که باعث بروز سوء دیدگاه هایی از این دست نشود در صورتیکه این مشکلات در معادل انگلیسی آن به مقدار بسیار کمتری وجود دارد.
ارائه تعریفی دقیق از کاردرمانی کار دشواری است چرا که حیطه های مختلف و گستره ی زیادی از فعالیت ها را در بر می گیرد. شاید به شکل بسیار ساده و ابتدایی بتوان کاردرمانی را اینطور تعریف کرد:
رشته ای است که رویکرد های درمانی را در ۳ سطح “جسم ، ذهن، روان ” در قالب فعالیت هدفمند و معنادار ارائه می دهد. یعنی درمان بوسیله کار و فعالیت!
تعریف کاردرمانی
کاردرمانی یا آکیوپیشنال تراپی (occupational therapy) یا ارگوتراپی (به زبان فرانسوی) یکی از شاخه های توانبخشی می باشد. که به عنوان یک رشته کل نگر تمامی ابعاد روحی، روانی و جسمی یک بیماری و تاثیرات جانبی مختلفی که بر روی عملکرد فردی و اجتماعی بیمار می گذارد را در نظر می گیرد. با ارائه تکنیک های درمانی مناسب، ضمن توجه به علائق مراجع به درمان اختلالات در حیطه های جسمانی و روانی در مقاطع سنی مختلف می پردازد. فرد را از وابستگی خارج کرده و به سوی انجام فعالیت های مستقل روزانه یاری می دهد.
پس در درمان های ارائه شده توسط کاردرمانگر، به استقلال رساندن مراجع یکی از اهداف نهایی درمان است.
به عنوان مثال فردی که دچار سکته مغزی می شود با توجه به سطح ضایعه ای که در مغز اتفاق می افتد برخی مهارت های حرکتی و کلامی اش را از دست می دهد. این اختلالات باعث می شود فرد در انجام فعالیت های روزانه اش و همچنین در زمینه شغلی که دارد و ارتباطات روزمره خانوادگی و اجتماعی دچارمحدودیت و وابستگی شود. مجموعه این عوامل می تواند باعث بروز مشکلاتی دیگر از جمله از دست دادن اعتماد به نفس و افسردگی در فرد شود.
اینکه چه افرادی به کاردرمانی نیاز دارند در واقع همان حیطه ی فعالیت کاردمانی می باشد که بخشی از آن به شرح زیر است:
الف) اختلالات جسمی
- اختلالات جسمی کودکان شامل تاخیر حرکتی، الگوهای حرکتی نادرست، دررفتگی مادرزادی ران، گردن کجی و …
- اختلالات نورولوژیک بزرگسالان شامل پارکینسون، ام اس، سکته مغزی و…
- اختلالات ارتوپدی شامل ضایعات تاندونی، سوختگی ها، بیماری های روماتیسمی و…
ب) اختلالات ذهنی کودکان
- نظیر اختلالات توجه و تمرکز، اختلالات یادگیری، بیش فعالی، مشکلات حافظه، مشکلات شناختی و…
ج) اختلالات روانی
- اختلالات کودکان مانند اتیسم، مشکلات رفتاری، هذیان و بی قراری، اسکیزوفرنی دوران کودکی، فوبیا و …
- اختلالات بزرگسالان نظیر اسکیزوفرنی، سوءمصرف مواد، سالمندی، اختلالات خلقی و…
در واقع مشکلات افرادی که به کاردرمانی مراجعه می کنند دامنه وسیعی را در برمی گیرد و می تواند حاصل عوامل مختلفی از جمله یک صدمه یا تصادف،تعارض یا فشار روانی،بیماری جسمی،اختلال عاطفی ویا تاخیر رشدی و اختلالات مادر زادی باشد.
خدمات کار درمانی از دوره کوتاه مدت مراقبت در دوران حاد بیماری تا توانبخشی در دوره های جبرانی و تطابقی طولانی مدت را شامل می شود.
کاردرمانی در کودکان:
کودکانی که در زمینه جسم به خدمات کاردرمانی نیاز دارند شامل اختلالاتی از جمله فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، سندروم داون، مشکلات تاخیری تعادلی، عوارض ناشی از تشنج، تاخیرهای حرکتی، اختلالات و بیماری های عصبی عضلانی، اصلاح الگوی حرکتی نادرست،عوارض حرکتی در اثر بیماری های متابولیک، دررفتگی مادرزادی ران،هیپوتونی، تورتیکولی(کجی مادرزادی گردن) و… می شوند.
در بخش کودکان به علت گستردگی اختلالات ذهنی شاخه ذهن یا mental نیز به عنوان زیر مجموعه ای از شاخه روان به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد.
کودکانی که به خدمات کاردرمانی ذهنی نیاز دارند دچار اختلالاتی نظیر کم توانی ذهنی، اتیسم،اختلالات رفتاری، یادگیری ،مشکلات حافظه،مشکلات نوشتاری،تاخیرهای رشدی،مشکلات درکی شناختی،بینایی شنیداری و…هستند.
اما ممکن است به هر دوحیطه ی ذهن و جسم به طور همزمان پرداخته شود به عنوان مثال کودکان فلج مغزی که دچار اختلال در راه رفتن هستند مشکلات ذهنی را نیز به همراه دارند که لازم است مدنظر قرار گرفته شود.
کاردرمانی در بزرگسالان:
حیطه ی فعالیت کار درمانی به دو بخش کلی جسم و روان تقسیم می شود.
اختلالات جسمی که در بخش بزرگسال به خدمات کاردرمانی نیاز دارند به دو دسته کلی تقسیم می شوند.
دسته ی اول اختلالات نورولوژیک هستند که بیماری هایی از جمله سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، ضربه مغزی، اختلالات مربوط به مخچه، ضایعات نخاعی، بیماری های پیشرونده سیستم اعصاب مرکزی و… را شامل می شوند.
دسته دوم اختلالات ارتوپدیک اندام فوقانی بویژه دست هستند که مواردی از جمله ضایعات تاندونی و بافت همبند،گرفت های پوستی و سوختگی ها،محدودیت های حرکتی و ضعف عضلات اندام فوقانی را شامل می شوند.
اختلالات مرتبط با روان که در بخش بزرگسال نیازمند کاردرمانی هستند شامل بیماری هایی از جمله اسکیزوفرنیا، اختلالات خلقی(به عنوان مثال افسردگی،دوقطبی و…)، اختلالات شخصیت(که شامل انواع اسیزوئید،اسکیزوتایپال،دوری گزین و… می شود)، اختلالات اضطرابی، سوء مصرف مواد، انواع دمانس، مشکلات روان مرتبط با سالمندی و کهولت سن و….می باشند.
نویسنده حسین صفاخیل
کاردرمانگر و دکترای تخصصی نوروساینس
منبع:
Pendleton HM, Schultz-Krohn W. Pedretti's Occupational therapy-e-book: Practice skills for physical dysfunction. Elsevier Health Sciences; 2017 Mar 10.